Obsesyon: İstenmeden inatçı ve yineleyen tarzda akla gelen, uygunsuz olarak yaşanan, engellenemeyen, kişide sıkıntı yaratan düşünce, dürtü ya da imgelerdir.
Temizlik obsesyonu olan kişi insanların temiz olduklarını bilse bile saçma bulduğu bu düşünce sürekli kafasını meşgul eder. Çok sık görülen obsesyon türleri şunlardır
- Bulaşma
- Şüphe
- Simetri
- Cinsellik
- Saldırganlık
- Dini
- Somatik
1) Bulaşma obsesyonları
- Mikropların, kirin, idrarın bulaşmasından korku
- Bir şey bulaştıracağını düşündükleri şeylerden kaçma
- Çevrelerindeki herşeyin bulaşık veya kirli olduğunu düşünme
- Bulaşmayı önlemek için eşyalara dokunmaktan, insanlarla yakın temas kurmaktan kaçınma
- Korkulan nesneye karşı en çok anksiyete yaşansana da utanç ve iğrenmede görülür.
- En ufak temasla bile nesneden nesneye ya da kişiden kişiye bulaşma olabileceğine inanma
2) Şüphe obsesyonları
- Kişi yaptıkları ya da düşündükleri konusunda kendisine güvenemez, unuttuğu takdirde olabilecek kötü olayların sorumlusu olması nedeniyle suçluluk duyar
- Genellikle bir tehlike durumuna işaret ettiğinden, ardından kontrol etme kompulsiyonları gelir.
- Sobayı söndürmüş dahi olsa söndürdüğünden emin olamaz ve defalarca sobayı kontrol etmek zorunda kalır.
- Şüphe, diğer obsesyonlarda da görülebilir.
3) Simetri obsesyonları
- Nesnelerin ve olayların belli bir düzen ve konumda olması ya da eşyaların tam bir simetri içinde bulunmasıyla karakterizedir
- Birilerinin eşyalarına dokunmasına veya karıştırmasına direnç gösterirler.
- Düzen uğruna saatlerini harcayabilirler. Bunu yavaşlama kompulsiyonu izler.
- Bu hastaların bir yemek yemeleri ya da traş olmaları saatler sürebilir.
4) Cinsellik ve saldırganlıkla ilişkili obsesyonlar
- Uygunsuz cinsel davranışlar, başka insanlara zarar verme gibi toplumca yasak sayılan, kabul görmeyen davranışlarla ilgilidir.
- Obsesif düşüncelerinden dolayı kendi kendini suçlama
- Çocuğuna zarar verme veya cinsel hayaller (tekrarlayan cinsel imgeler)
- Bu düşüncelere yenik düşmekten korkarlar
- Kompulsiyonlarla, kendilerini veya aile üyelerini hayali bir tehlike veya zarardan koruduklarına inanırlar.
- Eşcinsel olduğu yönünde şüpheleri olan bir kişi sürekli karşı cinsle ilişkiye girmeye çalışabilir, çocuğuna zarar verebileceğini endişesiyle evde çocuğuyla yalnız kalmamaya çalışabilir
5) Dini obsesyonlar
- Genellikle dindar bir insanda, günah sayılan düşüncelerin akla gelmesi şeklinde ortaya çıkan obsesyonlardır
- Tanrıya küfür düşünceleri gelen kişi anksiyete yaşar.
- Çoğunlukla bu tür obsesyonlar kişinin zihnine ibadet yaparken takılır.
- Bu yüzden sık sık duaları tekrarlar, tövbe ve ibadet ederler.
6) Somatik obsesyonlar
- Obsesyonlar kanser, AİDS gibi hayatı tehdit eden bir hastalığa yakalanmayla ilgili olabilir.
- Böyle durumlarda kişi, sürekli olarak söz konusu hastalıklara yakalanma korkusu içindedir ve korunmak için çeşitli önlemlere başvurmaktadır.
Kompulsiyonlar:
Obsesyonların uyandırdığı sıkıntı ile baş edebilmek üzere geliştirilen, belli kurallara göre, bazen de tekdüze uygulanan, yineleyici ve belirli bir amaca yönelik, kişinin kendini engelleyemediği davranış ya da zihinsel eylemlerdir. Amaç haz değil, obsesyona eşlik eden sıkıntıyı azaltmak ya da korkulan bir durum veya olayı engellemektir. Sık görülen kompulsiyon türleri şunlardır.
- Temizlik
- Kontrol etme
- Düzenleme
- Tekrarlama
- Sayma
- Dokunma
- Biriktirme
1)Temizlik kompulsiyonları:
- Yineleyen tarzda el yıkama, banyo yapma, sürekli evi, eşyaları temizleme, saatlerce bulaşık ve çamaşır yıkama şeklinde görülen kompulsiyonlardır.
- Böyle bir durumda kişi, kendini, eşyalarını ya da çevresini kirli ve pis hissetmesinin üstesinden gelmeye çalışıyordur.
- Hastalar kirli olduklarını düşündükleri nesneleri gördükleri ya da düşündüklerinde de yıkanma kompulsiyonu oluşabilir.
2) Kontrol etme kompulsiyonları:
- Güvenliği sağlamakla ilişkili olarak ortaya çıkan kompulsiyonlardır.
- Kişi, hava gazı musluğunun kapalı olup olmadığını ya da ütünün prizde unutulup unutulmadığını defalarca kontrol edebilir.
- Evde yaşayanların hava gazından zehirlenmesi, evin havaya uçması ya da yangın çıkması gibi felaketleri önleme amacıyla yapılmaktadır.
- Sıklıkla bunların ardında şiddet ve yok etme içerikli obsesif düşünceler yer almaktadır.
- Kontrol etme, ayrıca bulaşmayla ilgili korkuları hafifletmeye yönelik olarak da yapılabilir.
3) Düzenleme kompulsiyonları:
- Denge ve simetri sağlamak üzere eşyaları belli bir düzen içinde tutmaya çalışma tarzındaki kompulsiyonlardır
4) Tekrarlama kompulsiyonları:
- Bir takım davranışların belli bir tarzda ve sayıda yinelendiği kompulsiyonlardır.
- Bu tür durumlarda, törensel davranışın tam olarak yapıldığından emin olunamaz ve davranış emin oluncaya kadar yinelenebilir.
5) Sayma kompulsiyonları:
- Otomobil plakalarını, evlerin numaralarını vb. sayma tarzında ortaya çıkar.
- Zihinsel kompulsiyonlar arasındadır.
- Bu kişiler düşündükleri ya da gördükleri sayıları saymaktan kendilerini alamazlar.
- Belli sayılar uğurlu, belli sayılar uğursuzdur.
- Uğursuz sayı akla gelince hemen uğurlusu ile uzaklaştırılmaya çalışılır.
6) Dokunma kompulsiyonları:
- Kişinin kendini belli nesnelere dokunmak zorunda hissettiği kompulsiyonlardır.
7) Biriktirme kompulsiyonları
- Birçok şeyi gereksinim duyulmadığı halde satın alma, sahip olunan hiçbir şeyi atamama tarzında görülür.
Tedavi: Farmakoterapi ve Bilişsel Davranışçı Terapi’nin birlikte kullanımı etkin bir tedavi yöntemidir.
